Krivično delo Ometanje službenog lica u vršenju službene dužnosti propisano je takozvanim sporednim krivičnim zakonodavstvom i to članom 23 Zakona o javnom redu i miru.
U ovom tekstu pretežno ćemo se baviti četvrtom alternativno propisanom radnjom izvršenja osnovnog oblika ovog krivičnog dela iz stava 1 člana 23 Zakona o javnom redu i miru, kojim je propisano da ko preti da će napasti, pokuša da napadne ili napadne ili na drugi način ometa službeno lice nadležnih organa iz člana 2. ovog zakona u vršenju službene dužnosti – kazniće se zatvorom od šest meseci do dve godine.
Ovo iz razloga jer je, po našem mišljenju, navedena inkriminacija sporna sa stanovišta načela zakonitosti, zbog čega, po našem mišljenju, četvrta alternativno propisana radnja izvršenja osnovnog oblika ovog krivičnog dela može lako biti zloupotrebljena protiv građana, prvenstveno od strane policije kao službenih lica.
Takođe, ista inkriminacija vrlo lako može poslužiti i kao „džoker“ javnom tužilaštvu da se građanin, koji je prethodno neosnovano gonjen za neko slično a teže krivično delo, ipak na kraju osudi pod izuzetno diskutabilnim okolnostima i dokazima.
Na kraju krajeva, a verovatno iz već pomenutih razloga, ovo krivično delo se jako često pojavljuje u praksi i vrlo lako može biti korišćeno za neosnovani i nepravedni progon građana koji su zapravo bili žrtve u kritičnom događaju, odnosno koji su bili šikanirani i provocirani od strane policije.
Naime, u našoj praksi se dešavalo da okrivljeni prvo bude gonjen za delo iz člana 322 Krivičnog zakonika, odnosno za delo Sprečavanje službenog lica u vršenju službene radnje, koje je, imajući u vidu raspone zaprećenih kazni, daleko teže krivično delo nego delo Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti.
U takvim slučajevima, kada u krivičnom postupku uspemo da dokažemo da okrivljeni nije učinio krivično delo Sprečavanja službenog lica u vršenju službene radnje, javni tužilac volšebno menja optužni akt na način da sada našem branjeniku stavlja na teret krivično delo Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti, i to upravo osnovni oblik iz stava 1, i to upravo četvrtu alternativno propisanu radnju izvršenja.
Bez obzira što je na tužiocu teret dokazivanja, namerno kažemo da smo mi, kao branioci, morali da dokazujemo da delo nije učinjeno, jer su u predmetnim krivičnim progonima po pravilu „oštećeni“ policajci, kojima, opet po nepisanom pravilu, sud bezuslovno veruje, pa se suštinski teret dokazivanja „premešta“.
Naime, članom 23. stav 1. Zakona o javnom redu i miru, propisano je da ko preti da će napasti, pokuša da napadne ili napadne ili na drugi način ometa službeno lice nadležnih organa iz člana 2. ovog zakona u vršenju službene dužnosti – kazniće se zatvorom od šest meseci do dve godine.
Prema tome, ova inkriminacija u stavu 1 ima četiri alterinativno propisane radnje izvršenja:
1)ometanje službenog lica u vršenju službene dužnosti pretnjom napada na službeno lice;
2)ometanje službenog lica u vršenju službene dužnosti pokušajem napada na službeno lice;
3) ometanje službenog lica u vršenju službene dužnosti napadom na službeno lice;
4)ometanje službenog lica u vršenju službene dužnosti na drugi način.
Pa našem mišljenju, propisivanje prve, druge i treće alternativne radnje izvršenja ovog krivičnog dela nije sporno sa stanovišta načela zakonitosti ( premda je sporno pitanje preplitanja radnje izvršenja sa jednim drugim krivičnim delom i paradoksalni uporedni prikaz zaprećenih kazni, što ćemo kasnije objasniti ), jer su sve tri radnje izvršenja određene u dovoljnom i visokom stepenu, i nisu određene na opšti način i po principu sličnosti, jer je jezik zakona precizan u toj meri da svaki građanin ima mogućnost da sazna značenje norme, odnosno koje ponašanje je kažnjivo, kao i da razluči razliku između krivične i prekršajne odgovornosti.
Međutim, četvrta alternativno propisana radnja „ometanje službenog lica u vršenju službene dužnosti na drugi način“, je po našem mišljenju duboko sporna sa stanovišta načela zakonitosti.
Naime, četvrtom alternativnom radnjom izvršenja ovog krivičnog dela, odnosno propisivanjem ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti na drugi način, RADNJA IZVRŠENJA NIJE ODREĐENA NI U VISOKOM NI U DOVOLJNOM STEPENU, ODNOSNO OVA RADNJA JE ODREĐENA NA JEDAN OPŠTI NAČIN I PO PRINCIPU SLIČNOSTI ( čak nije ni po principu sličnosti, jer nije propisana “na drugi sličan način”, kada bi to mogla biti samo radnja koja se može upodobiti po karakteru i intenzitetu sa radnjom određenom kao pretnja napadom ili sa radnjom određenom kao pokušaj napada ili kao napad, kada bi takođe teško bili ispunjeni kriterijumi načela zakonitosti ).
Smatramo da je predmetnom četvrtom alternativnom radnjom izvršenja ovog krivičnog dela jezik zakona potpuno neprecizan, i to u toj meri da svaki građanin nema mogućnost da sazna značenje norme, odnosno da jasno zna koje ponašanje je kažnjivo, odnosno da zna koje to ponašanje predstavlja radnju izvršenja ovog krivičnog dela “na drugi način”, kao i da razluči razliku između krivične i prekršajne odgovornosti sa jedne strane, i građanske neposlušnosti sa druge strane.
Prema tome, po našem mišljenju propisivanje ove radnje izvršenja “na drugi način” ( u sadejstvu sa nedovoljno određenom posledicom ), duboko je protivno načelu zakonitosti, koje podrazumeva da kazna ne može biti izrečena na temelju prava koje ne propisuje na striktan način zabranjeno ponašanje, odnosno ponašanje koje predstavlja krivično delo, te smatramo da su povređena bazična pravila krivičnog materijalnog prava oličena u izrazima – nullum crimen, nula poena sine lege certa i nullum crimen nulla poena sine lege stricta.
Po našem mišljenju, propisivanjem ove radnje izvršenja “na drugi način” zajedno sa posledicom koja zapravo predstavlja naziv dela, povređen je princip da samo zakonodavna vlast može predviđati koja ponašanja predstavljaju krivična dela i koje su kazne za njih zaprećene, te navedena inkriminacija ostavlja širom otvorena vrata sudovima da kreiraju ovo krivično delo putem analogije.
Zbog neodređenosti same posledice, koja je propisana kao “ometanje službenog lica u vršenju službene dužnosti”, što je i sam naziv inkriminacije, nejasno je koje se to sve posledice mogu smatrati ometanjem u smislu ove inkriminacije, odnosno koje su to “lakše” posledice koje su nedovoljne za ostvarivanje bića dela i podrazumevaju prekršajnu odgovornost, a koje su to posledice koje određeno ponašanje kvalifikuju kao “teže” krivično delo, npr. kao delo Sprečavanja službenog lica u vršenju službene radnje iz člana 322 Krivičnog zakonika ili kao delo Napada na službeno lice u vršenju službene dužnosti iz člana 323 Krivičnog zakonika, kao i koje radnje i posledice predstavljaju nekažnjivu građansku neposlušnost.
Upravo zbog neodređenosti i radnje izvršenja i same posledice, navedena inkriminacija, po našem mišljenju, predstavlja takozvano “duplo golo”, te je kao takva podložna grubim zloupotrebama koje često vode neosnovanim i nepravednim progonima i osudama građana.
U prilog navedenom govori i domaća sudska praksa, pa tako različiti sudovi donose dijametralno suprotne presude u pogledu gotovo identičnog činjeničnog stanja, i to u toj meri da se može postaviti pitanje da li se nedavanjem lične karte na zahtev policije može učiniti ovo delo.
Karikaturno govoreći i prateći duh ove inkriminacije, mogao bi se zakonom svakom drugom krivičnom delu dodati još jedan oblik gde će radnja izvršenja biti propisana “na drugi način” a posledica biti opisana kao naziv dela.
Pa tako, u stavu 1 člana 114 Krivičnog zakonika, kojim je propisano krivično delo Teškog ubistva, može biti dodata i tačka 13, gde će se dodati još jedan oblik krivičnog dela Teškog ubistva, koji će glasiti “ili na drugi način teško ubije”.
Pa tako, u članu 208 Krivičnog zakonika, kojim je propisano krivično delo Prevare, može se na kraju stava 1 dodati još jedan oblik krivičnog dela Prevare, koji će glasiti “ili na drugi način prevari ”.
Prednje rečeno jeste smešno, ali je više tragično, jer je u pitanju ista ( nedopustiva ) zakonodavna tehnika kao i u inkriminaciji o kojoj govorimo a koja postoji.
Naša kancelarija je prošle godine podnela Ustavnom sudu inicijativu za ocenu ustavnosti i zakonitosti člana 23 stava 1 Zakona o javnom redu i miru u delu koji glasi “ili na drugi način ometa” , u kojoj inicijativi smo istakli da navedena inkriminacija u tom delu nije u saglasnosti sa ustavom i načelom zakonitosti, međutim Ustavni sud je takvu inicijativu odbacio, smatrajući da propisanom inkriminacijom nije povređeno načelo zakonitosti.
Prema tome, navedena inkriminacija i dalje egzistira u našem pravnom poretku.
Problem delimično izmiče zbog činjenice da je za osnovni oblik krivičnog dela Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti propisana kazna zatvora od 6 meseci do 2 godine, pa delo daje priliku da tužilaštvo primeni načelo oportuniteta ili da zaključi sa okrivljenim sporazum na uslovnu osudu, međutim kod građana koji su neosnovano progonjeni, i koji su zapravo u kritičnom događaju bili žrtve šikaniranja od strane policije a ne učinioci predmetnog krivičnog dela, navedeni načini okončanja postupka ostavljaju gorak ukus u ustima.
Prema tome, zadatak advokata branioca, u slučaju optuženja za navedeno krivično delo, je izuzetno zahtevan, a kako za navedeno krivično delo odbrana nije obavezna, i kako okrivljeni neće dobiti advokata po službenoj dužnosti u slučaju progona, savetujemo da građani već od prve radnje progona angažuju izabranog branioca – advokata.
Navedena inkriminacija Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti je sporna i u načinu na koji su propisani teži oblici, odnosno u stavu 2 i 3 člana 23 Zakona o javnom redu i miru, ali ne iz razloga potencijalnih zloupotreba, već iz razloga što se radnje izvršenja težih oblika prepliću sa inkriminacijom iz člana 323 Krivičnog zakonika, odnosno krivičnim delom Napad na službeno lice u vršenju službene dužnosti, a navedeno preplitanje odnosi se i na osnovni oblik dela iz stava 1, naročito kod treće alternativno propisane radnje izvrsenja koja je određena kao napad, dok su propisane uporedne kazne u pogledu ova dva dela paradoksalne.
Dakle treća alternativno propisana radnja izvršenja dela Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti iz stava 1 Zakona o javnom redu i miru, podrazumeva napad na službeno lice a da bi delo postojalo, potrebno je da je tim napadom službeno lice ometeno u vršenju službene dužnosti. Za to delo propisana je kazna od 6 meseci do 2 godine zatvora. Međutim da bi postojalo delo Napada na službeno lice u vršenju službene dužnosti iz člana 323 stav 1 Krivičnog zakonika, potrebno je da učinilac samo napadne službeno lice u vršenju službene dužnisti, i kako to nije posledično delo, nije neophodno da nastupi bilo kakva posledica. Za to delo zaprećena je kazna od 1 do 5 godina zatvora. Dakle, potpuno je paradoksalno da je zaprećena teža kazna za delo sa manjom kriminalnom količinom, a teško je i razlikovati pomenuta dela.
Dalje, delo Napada na službeno lice u vršenju službene dužnosti iz člana 323 stav 1 Krivičnog zakonika, može biti izvršeno i pretnjom da će se napasti službeno lice u vršenju službene dužnosti, bez posledice ometanja, i za takvo delo je propisana kazna zatvora od 1 do 5 godina.
Delo Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti iz člana 23 stav 1 Zakona o javnom redu i miru takođe se može izvršiti istovetnom pretnjom, s tim što se za postojanje dela zahteva i nastupanje posledice ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti, a kazna za ovo delo je od 6 meseci do 2 godine zatvora.
Daklem paradoksalno je da je propisana blaža kazna za delo sa većom kriminalnom količinom, dok se obeležja samih dela u bitnom prepliću odnosno preklapaju.
Isto tako delo Napada na službeno lice u vršenju službene dužnosti iz člana 323 stav 2 Krivičnog zakonika, može biti izvršeno pretnjom napada na službeno lice uz pretnju upotrebe oružja, i za takvo delo je propisana kazna od 2 do 8 godina zatvora.
Delo Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti iz člana 23 stav 2 Zakona o javnom redu i miru takođe se može izvršiti istovetnom pretnjom napada uz pretnju upotrebe oružja, s tim što se zahteva i nastupanje posledice ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti, a kazna za ovo delo je od 1 do 5 godine zatvora.
Paradoks je opet ponovljen.
Isto tako delo Napada na službeno lice u vršenju službene dužnosti iz člana 323 stav 2 Krivičnog zakonika može biti izvršeno napadom na službeno lice uz nanošenje lake telesne povrede službenom licu, i za takvo delo je propisana kazna od 2 do 8 godina zatvora.
Delo Ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti iz člana 23 stav 2 Zakona o javnom redu i miru takođe se može izvršiti napadom na službeno lice uz nanošenje lake telesne povrede službenom licu, s tim što se zahteva i nastupanje posledice ometanja službenog lica u vršenju službene dužnosti, a kazna za ovo delo je od 1 do 5 godine zatvora.
Ovakvih paradoksalnih odnosa ove dve inkriminacije ima još, recimo odnos stava 4 člana 323 Krivičnog zakonika i stava 3 člana 23 Zakona o javnom redu i miru u delu gde se govori o posledici teške telesne povrede, ali sve paradokse zbog obimnosti teksta nećemo navoditi.
Naročit problem je i taj što se ova dva dela u pomenutim oblicima preklapaju jer su u bitnom identično propisana, pa je njihova distinkcija gotovo nemoguća, a van svake pravničke logike je da nastupanje posledice podrazumeva ostvarenje bića lakšeg krivičnog dela.
Pravilo je da se prema okrivljenom primenjuje zakon koji je prema njemu blaži, međutim ovo je pravilo o vremenskom važenje propisa, te je neupotrebljivo.
Svakako može se zauzeti i stav da je Zakon o javnom redu i miru u delovima člana 23 derogirao Krivični zakonik u pomenutim delovima člana 323, ali kako se o tome uopšte ne govori u stručnoj javnosti, ovo pravno pitanje je za odbranu svakako izazovno u konkretnom krivičnom postupku.
Prema tome, odbrana u krivičnim predmetima za pomenuta krivična dela ispostavlja se kao vrlo zahtevna, i zato je nephodno da građani – okrivljeni angažuju advokata – branioca, i to od prve radnje krivičnog progona od strane organa postupka, tim pre što odbrana nije obavezna ukoliko je za konkretni oblik dela koji se stavlja građaninu na teret zaprećena kazna do 8 godina zatvora, te građanin neće dobiti advokata po službenoj dužnosti.
Beograd 03.08.2023. godine.
Autor ovog teksta je advokat Ristović Lj. Borko.